خط‏ ‏میخی

دبیره میخی به آن دسته از دبیره‌ها گفته می ‌شود که نماد هایی شبیه میخ دارند. خطوط میخی گونه ‌های گوناگونی دارند که برای نوشتن زبانهای مختلف به کار می ‌روند. از گونه ‌های خط میخی می ‌توان به میخی سومری، اکدی، ایلامی، اوگاریتی اشاره کرد و هم چنین خط میخی هخامنشی که برای نوشتن پارسی باستانی به کار می ‌رفته ‌است. همه خطوط میخی که تا کنون رمز گشایی شده ‌اند از چپ به راست نوشته می ‌شوند. این خط که برخی باور دارند پایه اندیشه ‌نگار دارد، در همه کشور های آسیای غربی به کار می ‌رفته ‌است. پژوهشگران، سومریان را سازنده خط میخی می‌دانند. به گمان فراوان خطِ میخیِ هَخامنشی توسط داریوشِ بزرگ ساخته شده ‌است. این گونه خطِ میخی که دارای ۵۰ نشانه‌است. آخِرین گونه خطِ میخی است که در سده ششم پیش از زایش مسیح ساخته شده‌ است. این خط برای نوشتن نوشته(کتیبه)های هخامنشی به کار رفته‌است. خطِ میخیِ هَخامنشی، خطی نیمه الفبایی، نیمه هجایی است افزون بر ۸ نشانه (ایدئوگرام) که برای واژگان پر کاربرد مانند شاه، کشور و اهورا مزدا به کار می‌روند. این خط از ساده ‌ترین خطوطِ میخی است. تنها خط میخی اوگاریتی است که از آن ساده‌تر است و صد در صد الفبایی است. این خط هم اکنون در استاندارد (Unicode (۴٫۱ پذیرفته شده و بازه ‌ای به آن ویژه شده ‌است. میخی سومری نوشتار اصلی: دبیره میخی سومری میخی سومری را غالب پژوهشگران نخستین گونهٔ خط در غرب آسیا می‌شمارند. سومریان (حدود ۳۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد) با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط نویسی شهرت دارد و همچنین اولین مدارک نگارشی بشر که به صورت لوح های گلین برجای مانده متعلق به تمدن ‌های میان رودان است. به تازگی برخی همچون دکتر عبدالمجید ارفعی بر اینکه سومریان مخترع خط در این منطقه بوده‌اند را زیر سوال برده‌اند. این گروه برای این نظریه دو دلیل می‌ آورد ، یکی این که برخی نام ‌های شهر های سومری به گونهٔ هزوارش هستند که نشان می‌دهد که از زبان و خط دیگری گرفته شده و دلیل دیگر پیدا شدن اسنادی در جیرفت و شهر سوخته در شرق ایران به خط میخی آغازین است که کهن تر از خط سومری هستند.تمدن‌ های باستانی آسیای غربی ،میان‌رودان، سومر، اکد، آشور، بابل یان، هیتی ‌ها، لیدی ها،ایلام، اورارتو، منائیان، ماد، هخامنشی امپراتوری‌ها / شهرها سومر: اوروک – اور – اریدو کیش – لاگاش – نیپور – اکد بابل – ایسین – اموری - کلدانی آشور: آسور، نینوا، نوزی، نمرود ایلامیان – شوش هوری‌ها – میتانی کاسی‌ها – اورارتو گاهشماری شاهان سومر شاهان ایلام شاهان آشور شاهان بابل شاهان ماد شاهان هخامنشی زبان خط میخی آرامی – هوری سومری – اکدی زبان مادی ایلامی اساطیر میان‌رودان انوما الیش گیل گمش – مردوخ نیبیرو میخی اکدی نوشتار اصلی: دبیره میخی اکدی دبیرهٔ میخی اکدی، دبیره‌ای میخی بود که در سال ۲۳۵۹ پیش از میلاد، از دبیرهٔ میخی سومری، گرفته و سازگار شد. در همان زمان، بسیاری از واژه‌های سومری به زبان اکدی راه یافتند و واژه‌نگارهای سومری، در هر دو زبان سومری و اکدی خوانده می‌شدند. این زبان دارای ۲۰۰ تا ۴۰۰ نشانه و یا حتی بیش‌تر است، که بسیاری از آن‌ها دارای چند تلفظ می‌باشند. این دبیره برای نوشتن زبان اکدی که یکی از زبان‌های سامی در میانرودان(عراق، سوریه و ایران امروزی) بوده، در میان سال‌های ۲۸۰۰ پیش از میلاد تا سال ۵۰۰ میلادی به کار می‌رفته‌است. میخی ایلامی نوشتار اصلی: دبیره میخی ایلامی دبیرهٔ میخی ایلامی، دبیره‌ای میخی است که از ۲۵۰۰ پ. م. تا ۳۳۱ میلادی به کار می‌رفته‌است. این دبیره از دبیرهٔ میخی اکدی بدست آمده‌است. دبیرهٔ میخی ایلامی از ۱۳۰ نشانه ساخته شده‌است، که این تعداد بسیار کم‌تر از دیگر دبیره‌های میخی است. میخی اوگاریتی نوشتار اصلی: دبیره میخی اوگاریتی میخی اوگاریتی، دبیره‌ای میخی و ابجد است، که از ۱۵۰۰ پ. م. برای نوشتن زبان اوگاریتی به کار می‌رفته‌است. در سال ۱۹۲۸ در اوگاریت(رأس شمراء امروزی) در سوریه، کتیبه‌ای به زبان مردهٔ سامی شمال‌خاوری یافت شد که ۳۱ حرف داشت. لوح‌های گلی که به اوگاریتی نوشته شده‌اند، دیرینه‌ترین گواهی چیدمان الفبایی سامی خاوری و جنوبی است . این دبیره، از چپ به راست نوشته می‌شود. میخی هخامنشی نوشتار اصلی: دبیره میخی هخامنشی خط میخی هخامنشی به احتمال زیاد توسط داریوش بزرگ ایجاد شده‌است. این نوع خط میخی که متشکل از ۳۶ علامت است. آخرین نوع خط میخی‌است که ابداع شده‌است (در سدهٔ ششم پیش از میلاد). این خط برای نوشتن کتیبه‌های هخامنشی به کار رفته‌است. خط میخی هخامنشی خطی نیمه الفبایی نیمه هجایی است به علاوهٔ ۸ اندیشه‌نگاشت که برای لغات پر استفاده مثل شاه، کشور و اهورامزدا به کار می‌روند. این خط از ساده‌ترین خطوط میخی است. تنها خط میخی اوگاریتی است که از آن ساده تر است و صد در صد الفبایی است. این خط همکنون در استاندارد یونیکد (۴٫۱) پذیرفته شده و بازه‌ای به آن اختصاص داده شده‌است.